Zehirli mantar incelenmeden anlaşılmaz
Yağışların etkisiyle türleri artan mantarın bilinçsizce tüketilmesinin zehirlenme vak’alarını arttırdığını bildiren uzmanlar, halk arasında zehirli mantarla ilgili doğru sanılan çok sayıda yanlış bilgi olduğuna dikkati çekti. Çukurova Üniversitesi Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Atabay Düzenli, besleyici değeri ve doyumsuz lezzetiyle binlerce çeşit mantarın Türkiye’de yağmurların artmasıyla adeta bir görsel şölen sunduğunu belirtti.
Yağışların etkisiyle türleri artan mantarın bilinçsizce tüketilmesinin zehirlenme vakalarını artırdığını bildiren uzmanlar, halk arasında zehirli mantarla ilgili doğru sanılan çok sayıda yanlış bilgi olduğuna dikkati çekti.
Çukurova Üniversitesi (ÇÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Botanik Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Atabay Düzenli, besleyici değeri ve doyumsuz lezzetiyle binlerce çeşit mantarın Türkiye’de yağmurların artmasıyla adeta bir görsel şölen sunduğunu belirtti.
Mantar florası açısından oldukça zengin olan Türkiye’de yapılan araştırmalarda yaklaşık 2 bin 500 çeşidinin bulunduğunun tahmin edildiğini anlatan Düzenli, Anadolu’da yüzyıllardır bilinen ve yoğun olarak tüketilen mantar çeşitlerinin var olduğunu, ancak en büyük tehlikenin zehirli ve zehirsiz mantarın birbirinden ayırt edilememesinden kaynaklandığını ifade etti.
Düzenli, özellikle son günlerde mantarın bilinçsiz tüketiminden kaynaklı, ÇÜ Tıp Fakültesi Balcalı Hastanesine çok sayıda zehirlenme vakasının geldiğini belirterek, “Bilimsel bir inceleme olmadan mantarın zehirli veya zehirsizini ayırt etmek mümkün olamaz. Bazı kişiler bunları ayırt etmek için ilkel yöntemlere başvuruyor ama bunların hiçbirinin bilimsel geçerliliği bulunmuyor” diye konuştu.
-Doğru bilinen yanlışlar-
Düzenli, halk arasında mantarın zehirli olup olmadığının belirlenmesi için bazı yanlış inanışlar olduğunu belirtti.
Düzenli, doğru sanılan yanlış bilgileri şöyle anlattı:
“Zehirli mantarların parlak ve canlı renkli olduğu söylense de bu doğru değil. Ölümcül derecede zehirli olan mantarlar beyazdır.
Zehirli mantarların böceklenmeyeceği söylenir ancak bu da yanlış. Çünkü ‘Amanita Phalloides’ en çok ölüme neden olan mantar olmasına karşın sıklıkla böcek larvaları da barındırır.
Zehirli mantarın gümüş veya soğana temas edince karardığı yönündeki söylentiler de yanlış. Çünkü tüm yaşlanan mantarlar genelde kararmaya meyillidir.
Zehirli olanların kokuları ve tatlarının çok kötü olduğu yönündeki iddialar da yanlış. Çoğu zehirli mantar çok lezzetlidir. Yeterince pişirilse de zehiri geçmez. Çünkü bazı zehirlerin kimyasal yapısı ısıya dayanıklıdır.”
Zehirli-zehirsiz mantarı birbirinden ayırt etmede başvurulan kriterlerin yanıltıcı olduğunu vurgulayan Düzenli, “Ölüm pahasına maceraya atılmaya gerek yok. Artık kültür mantarları da oldukça yoğun olarak üretiliyor. Bu mantarlarda hiçbir risk bulunmuyor. Doğal mantarlar yerine tüketici kültür mantarlarını tercih etmeli” dedi.
MANTAR
Mantar, çokhücreli ve tek hücreli olabilen ökaryotik canlılardır. Hayvanlar gibiaktif hareket edemezler ama bitkiler gibi Klorofil de taşımazlar. Yaniheterotrofdurlar. Besinlerini dış ortamdan alırlar. Sınıflandırmadabitkiler alemi içinde ele alınmaları bilim adamları arasında uzun yıllartartışma konusu olmuştur. Mantarlar parazit olarak, çürükçül(saprofit) veya simbiyotik olarak yaşayabilirler. Makroantarlarınüremesi sporlar yoluyla gerçekleşir. Toprağa dökülen sporlar rüzgarla yada böceklerle çevreye dağılır ve topraktayıllarca yaşayabilir. Mantarlar nemli ortamlarda gelişirler, bu nedenleyağmurlardan sonra topraktaki sporlar çimlenerek mantarlarıoluştururlar. Tek hücreli mantarlar ise tomurcuklanarak çoğalabilirler.
Mantarlar arasında insanların çeşitli amaçlarla yararlandıkları türlervardır. Fermantasyon yaparak alkollü içkilerin hazırlanmasında ve ekmekyapımında kullanılan Saccharomyces türleri, antibiyotik eldesinde kullanılan Penicillium türleri ve ergo alkaloitlerinin elde edildiği Claviceps purpurea mantarı gibi.
Mantar cinsleri içinde 60 kadar tür ile temsil edilen Amanita cinsi ayrı bir öneme sahiptir. Amanita türleri içinde yenebilen bir mantar olan Amanita caesarea’nın yanı sıra, zehirli ve halüsinojen etkili Amanita muscaria ve Amanita pantherina ve öldürücü zehirli olan Amanita phalloides, Amanita verna ve Amanita virosa türleri yer alır. Amanita türleri diğer mantarlardan, şapkasının altında beyaz renkte ışınsalperdeler, yani lameller olması, sapın ortaya yakın kısmında sapı saranbir halka taşıması ve sapın alt kısmında yumurta kabuğu biçiminde birçanakçık bulunması gibi özellikleri ile ayırt edilirler. Yenebilen Amanita caesarea mantarında ise lameller ve sap altın sarısı rengindedir.
Türkiye’nin Yenen Mantar Türleri
Önemli not;
Yenebilen ve zehirli mantarlar yan yana yetişebilirler. Bazı yenebilen ve zehirli türler birbirine o kadar benzer ki bunu ancak bir mantarbilimci ayırt edebilir. Zehirli mantarların tadı yenebilen mantarlarınkinden farklı değildir. Etinin rengi, kokusu ve tadı ile bir mantarın zehirli olup olmadığı anlaşılamaz.
Agaricus campestris
Amanita caesarea
Armillaria mellea
Boletus badius
Boletus bovinus
Boletus edulis
Boletus elegans
Boletus luteus
Cantharellus cibarius
Chroogomphus rutilus
Coprinus comatus
Craterellus cornucopioides
Fistulina hepatica
Hydnum coralloides
Hydnum repandum
Hygrophorus chrysodon
Lactarius deliciosus
Lactarius salmonicolor
Lactarius volemus
Lepiota procera
Morchella conica var. deliciosa
Morchella esculanta var. rotunda
Phlegmacium variecolor
Pleurotus cornucopiae
Pleurotus ostreatus
Polyporus squamosus
Polyporus sulphureus
Rhizopogon luteolus
Russula delica
Sparassis crispa
Tricholoma terreum
