Türkiye’de Tavukçuluk ve Beyaz Et Üretiminin Tarihi 5

Türkiye’de Tavukçuluk ve Beyaz Et Üretiminin Tarihi yazı dizisi

Prof. Dr. Erol ŞENGÖR
Veteriner Tavukçuluk Derneği Yönetim Kurulu Eski Başkanı

İlk Modern Etlik (Broiler) Damızlıkların İthali

Et üretimi için yetiştirilen tavuklar 1960’lı yıllara kadar hep yerli tavukların veya ithal edilen kombine verimli hayvanların civcivlerinin vatandaş elinde yetiştirilmesi ve kesimcilerin bunları toplayarak kesmeleri suretiyle elde ediliyordu. Türkiye’ye ilk modern hibrit etlik damızlık hayvanlar 1968 yılında özel sektör firmaları vasıtasıyla ithal edilmiş ve Türk halkı o tarihlerden sonra modern broiler piliç ile tanışmış oldu. 

Modern tavukçuluğun Türkiye’de gelişmeye başlaması konusunda önemine binaen sadece iki firmanın adından söz edilecektir.

Bu konuda Türkiye’ye ilk kez damızlık civciv ithalatını 1970’li yıllarda yapan firma YU-Pİ ve sahibi Hanri Benazus olmuştur. Önceleri Erbeyli Araştırma Enstitüsünden ERBRO isimli yerli civcivleri temin eden YU-Pİ şirketi daha sonra dünya’da etlik piliç üretiminde kullanılan yabancı menşeli damızlık civcivleri ithal ederek ilk broiler pilicini Türkiye’ye tanıştırmış oldu. Daha sonraları kurulan pek çok diğer tavukçuluk şirketleri başlangıçta YU-Pİ’den civciv satın almaya başladılarsa da daha sonraları hemen hemen tamamı kendi damızlık civcivlerini ithal ederek entegre faaliyetlerini geliştirmeye başladılar.

TKV ve Köy-Tür Hikâyesi: Türkiye’de Tavukçuluğun tarihçesi söz konusu olunca TKV (Türkiye Kalkınma Vakfı) adından bahsetmemek olmaz. TKV Türkiye’de tavukçuluğun bu günkü haline gelmesinde en önemli yapı taşlarını teşkil eden bir kuruluştu. 

Kırsal kesimde olanakları sınırlı küçük üreticilerin kendi ortamlarında tarım, hayvancılık, ormancılık ve tarıma dayalı işletme uygulamalarıyla gelirlerini arttırmak, ülke gerçeklerine uygun modeller geliştirerek, ülkemizin kırsal ve tarımsal kalkınmasına katkıda bulunmak amacıyla 13.Ocak.1969 yılında Prof. Dr. Necmi Sönmez başkanlığında, genel sekreteri Altan Ünver tarafından Türkiye Kalkınma Vakfı kuruldu.

TKV modeli ve ilkeleri doğrultusunda uygulamalar Erzurum’dan Ege’ye, Samsun’dan Çukurova’ya kadar ülkemizin 13 değişik noktasında uygulanmaya başladı ve bu uygulama yaygın bir ağ şeklinde gelişti. 

TKV bu çerçeve içinde tavukçuluk, büyükbaş hayvancılık, arıcılık, el sanatları vb sektörlerde faaliyet gösterdi. Bunların arasında sanayi boyutuna yükselen uygulama tavukçuluk konusundaki uygulama oldu. TKV 1985 yılında sanayi boyutuna yükselen bu çalışmaların yönetiminde küçük çiftçilerin de yer alması düşüncesiyle KÖY-TÜR Holding A.Ş.’yi kurdu. Böylece kırsal alanlara özgü küçük üreticiliğin verimli ve etkin çalışma biçimi ile büyük kuruluşların bilinen işletmecilik ve teknoloji olanakları bir araya getirilmiş oldu. Ortaya yepyeni bir “üretim, işletme ve pazarlama” modeli çıktı. Emek ve Sermayenin ayrı ayrı kesimler yerine tek kesimde bütünleştirilmesi sonucu oluşturulan bu “özgün ekonomi” modelinin doğum yılı 1969 ve doğum yeri de Türkiye olmuş oldu.

TKV ve arkasından KÖY-TÜR Holding A.Ş. kuruluşlarının fikir babası Altan Zeki Ünver’ dir. Ünver Tarsus’ta “Toplum Kalkınması ve Kardeş Köy Çalışmalarında” rehber öğretmenlik yaptı. Bu çalışmaları sırasında Türkiye Kalkınma Vakfı’nın kuruluş öncesi ilk alan çalışmaları da böylece başlatılmış oldu. Altan Ünver TKV’nin ilk kurucu üyeleri arasında yer aldı.

KÖY-TÜR bünyesi altında etlik piliç üretimi entegre bir sistem içinde gerçekleştirilmekteydi. Ürün, üretimin başlangıcından tüketici tarafından satın alınıncaya kadar geçen her aşamada sağlıklı koşullarda üretilip piyasaya sunulmaktaydı. Yani o yıllardaki üretim, günümüz şartlarında yapılan üretim şekliyle özdeş bir durumdaydı. KÖY-TÜR ana damızlık işletmeleri için gerekli olan civcivler her yıl yurt dışında bulunan büyük ana damızlık işletmelerinden (pure line) karşılanmaktaydı. Dünyada sayıları bir elin parmakları kadar az sayıda olan büyük ana damızlık işletmelerinden birine sahip olmak KÖY-TÜR’ ün rüyaları arasındaydı. KÖY-TÜR bu rüyasını Danimarka orijinli Scanbrid büyük ana damızlık işletmesini 1992 yılında satın alarak gerçekleştirmiş oldu (Bütün Dünya-Ocak.1999-Başkent Üniversitesi Yayınları). Büyük ana damızlık işletmelerinde genetik ıslah çalışmalarının devamlılığı esastır. KÖY-TÜR’ de de bu çalışmalar yapılıyordu. Fakat bu ırk diğer rakipleri karşısındaki rekabetçiliğini daha sonraları maalesef devam ettiremedi ve ortadan kayboldu.

1980’li yılların ikinci yarısında Türkiye’de üretilen her üç piliçten bir tanesi TKV modeli olarak üretim yapan KÖY-TÜR markasını taşımaktaydı.

Daha sonraları ortaya çıkan ekonomik krizler nedeniyle zora giren KÖY-TÜR maalesef elindeki varlıklarını teker teker elden çıkararak 2001 yılından itibaren küçülme sürecine girmiş ve sonunda krizlerle başa çıkamayarak sektörden tamamen çekilmek zorunda kalmıştır.

KÖY-TÜR’ün arkasından sektördeki gelişmeler çok büyük bir hızla devam etmiştir. Sektörde yatırım yapan şirketler tüm kazançlarını tekrar bu sektöre yatırarak modernizasyon sürecini devam ettirmişlerdir. Bugünkü başarı büyük oranda bu çalışma modelinde yatmaktadır. Türkiye’deki tavukçuluk sektörü bugün dünyanın en modern teknolojilerini kullanarak ürettiği sağlıklı piliç etlerini Türk halkının beslenmesine arz ederek yeni nesillerin en ucuz yoldan sağlıklı beslenmesi konusunda da üzerine düşen görevi hakkıyla yerine getirmektedir.

Kaynakça (Metin içinde kullanım sırasına göre)

1. Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü kayıtları 

2. Ziraat Gazetesi – Ziraat Mektepleri Mezunları Cemiyeti ve Baytar, Orman Cemiyetleri 1933 Eylül 1. inci Teşrin, 4.cü yıl, 9-10-47. nci sayı Cumhuriyetin 10.uncu yılı özel sayısı sayfa 438.inci

3. Dünya Kiliseler Birliği Heifer projesi hakkında Amerikalı Tavukçuluk Uzmanı O. C. Ufford tarafından 1956 yılında verilen rapor. Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü kayıtları. 

4. Bütün Dünya-Ocak.1999-Başkent Üniversitesi Yayınları 

Bu yazı dizisi Prof. Dr. Erol ŞENGÖR tarafından BESD-BİR‘in katkılarıyla hazırlanmıştır.

Diğer haberler:

Türkiye’de Tavukçuluk ve Beyaz Et Üretiminin Tarihi 3 Türkiye’de Tavukçuluk ve Beyaz Et Üretiminin Tarihi 4: Amerika’dan gelen damızlık civcivler Türkiye’de Tavukçuluk ve Beyaz Et Üretiminin Tarihi 1 Türkiye’de Tavukçuluk ve Beyaz Et Üretiminin Tarihi 2: Birleşik Krallık’taki Gelişmeler Dr. Sait Koca: Beyaz Et, En Etkin Yem Dönüşümüne Sahip Et Üretimidir. Rusya, gümrüksüz beyaz et ithalatını iptal ediyor